Odrzucenie a zrzeczenie się praw do spadku

Czy odrzucenie spadku oznacza to samo, co zrzeczenie się spadku? Jeżeli nie, to na czym polega różnica?

Nie. Odrzucenie i zrzeczenie się praw do spadku to dwie różne czynności, które prowadzą zasadniczo do tego samego celu, tj. wyłączenia od dziedziczenia po zmarłym spadkodawcy.

Kwestię zrzeczenia się praw do spadku reguluje przede wszystkim art. 1048 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym spadkobierca ustawowy może przez umowę z przyszłym spadkodawcą zrzec się dziedziczenia po nim. Zrzec się spadku można więc wyłącznie za życia spadkodawcy. Umowa taka powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.

Zrzeczenie się dziedziczenia obejmuje również zstępnych (dzieci, wnuki) zrzekającego się, chyba że umówiono się inaczej. Zrzekający się oraz jego zstępni (dzieci, wnuki), których obejmuje zrzeczenie się dziedziczenia, zostają wyłączeni od dziedziczenia, tak jakby nie dożyli otwarcia spadku. Oznacza to, że spadek dziedziczą pozostali spadkobiercy, chyba że w umowie inaczej postanowiono.

Osoba, która zrzeka się dziedziczenia ustawowego traci także prawo do zachowku, o którym mowa w art. 991 Kodeksu cywilnego. Niemniej jednak nie traci ona prawa do dziedziczenia na podstawie testamentu. Zatem jeśli mimo zawartej umowy zrzeczenia się dziedziczenia, spadkodawca powoła taką osobę, jako spadkobiercę testamentowego, wówczas będzie miała ona prawo do spadku.

Z kolei możliwość odrzucenia spadku wynika z art. 1012 i następnych Kodeksu cywilnego. Powyższy artykuł wskazuje, że spadkobierca może bądź przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste), bądź przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), bądź też spadek odrzucić.

Odrzucenie spadku może nastąpić tylko po śmierci spadkodawcy. Polega ono na złożeniu jednostronnego oświadczenia woli przez spadkobiercę przed sądem albo notariuszem. Oświadczenie o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Przy dziedziczeniu ustawowym, termin dla spadkobiercy ustawowego rozpoczyna zatem bieg najwcześniej w dniu, w którym dowiedział się o śmierci spadkodawcy, jeśli już wtedy wiedział o stosunku pokrewieństwa łączącym go ze spadkodawcą, a uzasadniającym jego powołanie do dziedziczenia. Termin jest zachowany, gdy przed jego upływem zostanie złożone oświadczenie w sądzie lub przed notariuszem. Brak oświadczenia spadkobiercy w tym terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza, tj. ograniczeniem odpowiedzialności spadkobiercy za długi spadkowe do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku po zmarłym spadkodawcy.

Odrzucenie spadku powoduje, że spadkobierca traci prawa i obowiązki wchodzące w skład spadku ze skutkiem od dnia nabycia spadku i jest traktowany tak jakby nie dożył otwarcia spadku. Odrzucając spadek nie ma możliwości wyznaczenia osób, którym ma przypaść w związku z tym spadek. W miejsce osoby odrzucającej spadek automatycznie wchodzą jej spadkobiercy (np. dzieci), a w przypadku ich braku, spadek w odrzuconym zakresie przypadnie pozostałym współspadkobiercom zmarłego.

Oświadczenie o odrzuceniu spadku nie może być odwołane. Może być jednak uchylone, jeżeli zostało złożone w wyniku błędu lub groźby. Powyższe wymaga jednak zatwierdzenia przez sąd.