Zachowek a darowizny dokonane przed śmiercią spadkodawcy

Jestem uprawiona do zachowku po śmierci osoby najbliższej. Czy przy obliczaniu zachowku dolicza się darowizny, które zostały dokonane przed śmiercią spadkodawcy? 

Na wstępie przypomnę, że zachowek jest uregulowany w art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym zstępnym (np. dzieciom), małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału.

Zasadą jest, że przy obliczaniu zachowku, dolicza się do spadku darowizny dokonane przez spadkodawcę. Od powyższej zasady, kodeks cywilny wprowadza jednak wiele wyjątków, które są zawarte w art. 994 Kodeksu cywilnego.

Zgodnie z tym przepisem przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy), oraz darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku. Należy w tym miejscu wyjaśnić, że drobne darowizny, o których mowa powyżej, to darowizny o niewielkiej wartości wręczane przy różnych okazjach. Ocena, czy darowizna była drobna, będzie uzależniona m.in. od sytuacji majątkowej stron umowy darowizny. Jednocześnie przy obliczaniu zachowku nie dolicza się darowizn dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty. Trzeba jednak pamiętać, że powyższe nie dotyczy darowizn dokonanych na rzecz spadkobierców i osób uprawnionych do zachowku. Darowizny uczynione na rzecz spadkobierców oraz osób uprawnionych do zachowku są doliczane do spadku bez względu na czas ich dokonania, czyli nawet po upływie 10 lat od śmierci spadkodawcy.

Przy obliczaniu zachowku należnego zstępnemu (dziecku) nie dolicza się do spadku również darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie, kiedy nie miał zstępnych (dzieci). Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy darowizna została uczyniona na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego (dziecka).

W końcu przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się do spadku darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarciem z nim małżeństwa.

Poza w/w wyjątkami, wszystkie darowizny uczynione przez spadkodawcę podlegają doliczeniu także wówczas, gdy przedmiot darowizny uległ zniszczeniu lub zużyciu. Nie jest także istotne, czy przedmiot darowizny znajduje się w majątku obdarowanego. Bez znaczenia jest przedmiot i cel darowizny, w jakim została ona dokonana.

Wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku. Darowiznę dokonaną przez spadkodawcę na rzecz uprawnionego do zachowku zalicza się na należny mu zachowek. Jeżeli uprawnionym do zachowku jest dalszy zstępny spadkodawcy, zalicza się na należny mu zachowek także darowiznę dokonaną przez spadkodawcę na rzecz jego wstępnego. Oznacza to, że na poczet zachowku wnuka zalicza się darowiznę uczynioną na rzecz jego rodzica (dziecka spadkodawcy).