Zrzeczenie się dziedziczenia za życia spadkodawcy

Czy dopuszczalne jest zrzeczenie się dziedziczenia przez spadkobiercę (syna), gdy żyje spadkodawca (ojciec)? Jeżeli tak, to na jakich zasadach i jakie są tego skutki?

Tak. Powyższe wynika z art. 1048 Kodeksu cywilnego, w myśl którego spadkobierca ustawowy może przez umowę z przyszłym spadkodawcą zrzec się dziedziczenia po nim. Jest to wyjątek od ogólnego zakazu zawierania umów o spadek po osobie żyjącej (art. 1047 Kodeksu cywilnego). W umowie takiej przyszły spadkobierca ustawowy zrzeka się dziedziczenia po przyszłym spadkodawcy, czyli zrzeka się praw, które by mu przysługiwały z mocy ustawy. Umowa taka musi być zawarta w formie aktu notarialnego pod rygorem nieważności i wywołuje skutki prawne dopiero z chwilą śmierci osoby, po której ma miejsce zrzeczenie się dziedziczenia.

Warto przy tym zaznaczyć, że nie ma konieczności zrzeczenia się całości spadku. Można się zrzec dziedziczenia do ułamkowej części spadku (lub udziału w spadku), mającego przypaść zrzekającemu się na podstawie dziedziczenia ustawowego. Dopuszcza się również zrzeczenie się dziedziczenia tylko w pewnym zakresie, np. prawa do zachowku. Jednocześnie należy pamiętać, że zrzeczenie się dziedziczenia nie pozbawia zrzekającego się zdolności do dziedziczenia. Spadkobierca ustawowy, który zrzekł się przez umowę z przyszłym spadkodawcą dziedziczenia po nim, może dziedziczyć po tym spadkodawcy np. na podstawie sporządzonego przez niego testamentu.

Dopuszczalne jest również zrzeczenie się dziedziczenia pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu, na przykład pod warunkiem, że zrzekający się otrzyma od spadkodawcy określoną darowiznę lub że umowa będzie bezskuteczna, jeżeli otwarcie spadku (otwarcie spadku następuje w chwili śmierci spadkodawcy) nie nastąpi w określonym terminie, na przykład w ciągu 20 lat od jej zawarcia.

Skutkiem w/w umowy jest wyłączenie zrzekającego się od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy). Ponadto, należy zwrócić uwagę, że zrzeczenie takie obejmuje również zstępnych zrzekającego się (np. dzieci spadkobiercy), chyba że umówiono się inaczej. W umowie zrzeczenia się dziedziczenia można więc ograniczyć skutki zrzeczenia się dziedziczenia tylko do zrzekającego się (syna), czyli postanowić, że zstępni (wnuki) nie będą objęci zrzeczeniem, bądź też, że skutki zrzeczenia obejmą tylko niektórych zstępnych.

Istotne jest również to, że zrzeczenie się dziedziczenia może być uchylone przez umowę między tym, kto zrzekł się dziedziczenia, a tym, po kim się dziedziczenia zrzeczono (art. 1050 Kodeksu cywilnego). Zawarcie takiej umowy zniweczy skutki prawne zawartej uprzednio umowy zrzeczenia się dziedziczenia. Tym samym umowa zrzeczenia się dziedziczenia może być uznana za niebyłą, a spadkobiercy zostają przywrócone wszelkie prawa spadkobiercy ustawowego.

Umowa zrzeczenia się dziedziczenia może być również zmieniona przez strony umowy tylko w pewnym zakresie. Na przykład strony mogą uchylić postanowienie, na mocy którego dzieci zrzekającego się byli objęci zrzeczeniem, albo przeciwnie, wprowadzić do umowy postanowienie, że dzieci też będą objęte zrzeczeniem. Oczywiście uchylenie takiej umowy bądź jej zmiana, powinny nastąpić w formie aktu notarialnego pod rygorem nieważności.