Z cyklu “Prawnik radzi”: Rozliczenia między małżonkami w razie podziału majątku

Rozwiodłam się z mężem. W czasie trwania małżeństwa wybudowaliśmy ze wspólnych środków dom na działce męża. Czy przysługują mi jakieś prawa do tej nieruchomości lub do zwrotu środków wydanych wspólnie na wybudowanie domu?

Zgodnie z art. 45 § 1 zdanie 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty, z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód. Z powyższego przepisu zatem wprost wynika, że może Pani żądać zwrotu odpowiedniej części nakładów poniesionych z majątku wspólnego w celu budowy domu na działce męża. Należy przy tym zaznaczyć, że obowiązek zwrotu wydatków i nakładów istnieje niezależnie od tego, czy ich dokonanie nastąpiło w drodze czynności prawnej, czy też działań faktycznych lub innych zdarzeń. Wartość wydatków i nakładów określa się według cen obowiązujących w chwili orzekania o podziale majątku wspólnego.

Pomimo istniejącej w doktrynie rozbieżności poglądów, można również przyjąć, że małżonek, który wspólnie ze swym współmałżonkiem dokonał budowy na nieruchomości stanowiącej osobisty majątek współmałżonka, może żądać nie tylko zwrotu odpowiedniej części nakładów, lecz alternatywnie także przeniesienia na swoją rzecz udziału we własności tej nieruchomości odpowiadającego wysokości jego udziału w majątku wspólnym.

Powyższych czynności dokonuje się przy podziale majątku wspólnego. Co do zasady małżonkom po rozwodzie przysługują równe udziały w majątku wspólnym. Jednak istnieje możliwość ustalenia nierównych udziałów w zależności od stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku. Zgodnie z art. 567 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego, w postępowaniu o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami sąd na wniosek strony rozstrzyga także o żądaniu ustalenia nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym oraz o tym, jakie wydatki, nakłady i inne świadczenia z majątku wspólnego na rzecz majątku osobistego lub odwrotnie podlegają zwrotowi. W zależności od wyniku takiego postępowania (tj. wysokości ustalonego udziału w majątku wspólnym) będzie Pani mogła określić wysokość swojego roszczenia – czy to o zwrot nakładów na dom, czy też o udział we własności nieruchomości gruntowej zabudowanej domem.

Jakie czynności należy podjąć w celu dokonania podziału majątku wspólnego i czy roszczenia związane z wydatkami na budowę domu ulegają przedawnieniu?

W celu dokonania podziału majątku wspólnego należy złożyć wniosek we właściwym sądzie. Zgodnie z art. 566 Kodeksu postępowania cywilnego w sprawie o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami właściwy jest sąd miejsca położenia majątku. Opłata od wniosku o podział majątku wspólnego po ustaniu małżeńskiej wspólności majątkowej wynosi 1.000,00 złotych. Jeżeli wniosek zawiera zgodny projekt podziału tego majątku, pobiera się opłatę stałą w kwocie 300,00 złotych (art. 38 ust. 1 i 2 Ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych).

Wobec faktu, że zwrotu wydatków i nakładów dokonuje się w zasadzie w postępowaniu o podział majątku wspólnego, należy przyjąć, że roszczenia z tego tytułu nie ulegają przedawnieniu. Wydatki i nakłady mogą więc być rozliczone w tym postępowaniu niezależnie od chwili ich dokonania. Muszą one jednak być rozliczone nie później niż przy podziale majątku wspólnego.